Kto wynalazł globus?

Globus jest przyrządem edukacyjnym obecnym w niemal każdym domu, szkole, pracowni. Jeden z najprostszych, ale najlepiej oddających naturę modeli naukowych ma swoją bardzo interesującą historię. Obecnie globus oprócz funkcji naukowej pełnić może również rolę prestiżową czy dekoracyjną, a niektóre globusy są prawdziwymi dziełami sztuki. Warto przyjrzeć się historii, dowiedzieć się, kto wynalazł globus, kiedy miało to miejsce, jakie przemiany przechodził model naszej planety oraz jak z narzędzia naukowego stał się prestiżową ozdobą biur, domów i gabinetów, łącząc walory naukowe z estetycznymi.

Kto wynalazł globus – czyli krótka historia modelu planety Ziemi

• Najstarsze globusy

Pierwszy globus Ziemi, który prawdopodobnie został wykonany przez Kratesa z Mallos około 150 lat p.n.e., stanowił hipotetyczne przedstawienie położeń lądów, często oparte na fantazjach żeglarzy i twórcy. Jednak najstarszym istniejącym globusem jest ten Martina Behaima z 1492 roku. Mapy na powierzchni namalował Georga Glockenthona. Globus ten, znany jako Erdapfel, stworzono z mieszanki papieru i gipsu, o średnicy 51 cm. Zatem kto wynalazł globus? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, przykładów “pierwszych globusów” jest bowiem kilka, niemniej najczęściej za twórcę modelu Ziemi uznaje się Martina Behaima.

• Globus ze strusiego jaja

W Polsce jest  jeden z najstarszych globusów z około 1510 roku, nazywany Jagiellońskim. Na nim po raz pierwszy oznaczono również kontynent amerykański. Odnosząc się do globusów na świecie, najstarszym, na którym widnieje Ameryka, pochodzi z 1504 roku. Składa się on z dwóch połówek strusiego jaja, na których zaznaczone są kontynenty i morza. Ten niewielki globus pojawił się na aukcji w Londynie w 2012 roku, zaskakując znawców tematu. Postawił też na jakiś czas na nowo pytanie: kto wynalazł globus. 

Badania porównawcze ze skorupami jaj oraz analizy rentgenowskie i tomograficzne wykazały, że globus ten powstał w pierwszych latach XVI wieku, prawdopodobnie w 1504 roku, tuż po odkryciu Nowego Świata. Jest on o sześć lat starszy od miedzianego globusa z kolekcji Nowojorskiej Biblioteki Publicznej. Te dwie prace mogą być ze sobą powiązane, być może strusie jajo jest egzemplarzem próbnym dla miedzianego globusa. Podobieństwa w konturach, identyczne literówki w opisie lądów oraz hasło “Hic Sunt Dracones” (“tu żyją smoki”), widoczne jedynie na globusie z 1510 roku, wskazują na tę możliwość.

• Największy globus na świecie

Jednym z największych przedstawień globusa na świecie jest Pomnik Ziemi w nowojorskim parku Flushing Meadows, zwany Unisphere. Konstrukcja stalowa w kształcie globusa ma ponad 36,5 m średnicy i zbudowano ją jako symbol pokoju na Wystawę Światową w latach 1964-65. Pomnik waży około 400 ton i posiada stalowe elementy przedstawiające kontynenty. To wyjątkowa budowla, będąca nie tylko symbolem, lecz także cenną częścią historii globusów i ludzkiej fascynacji badaniem świata.

Globusy dzisiaj i ich rola

Na rynku są różnorodne rodzaje globusów, które spełniają różne funkcje i producenci dostosowują je do różnych potrzeb i preferencji. Od prostych i funkcjonalnych szkolnych globusów po ekskluzywne modele osadzone w prestiżowych oprawach, świat globusów oferuje wiele możliwości dla pasjonatów geografii, edukacji czy estetyki. Zachwyt potrafi budzić natomiast tak wyjątkowy produkt jak globus dekoracyjny.

W szkołach i placówkach edukacyjnych powszechnie stosuje się proste globusy, wykonane z wytrzymałych materiałów i oklejone papierowym nadrukiem przedstawiającym mapę świata. To praktyczne narzędzia, które pomagają uczniom zrozumieć układ kontynentów, państw i oceanów. Ten, kto wynalazł globus stał się prawdziwym mentorem i pionierem dla edukacji i nauki. 

Jednakże, jeśli chodzi o globusy o wyższym standardzie, istnieją modele bardziej prestiżowe, duże i eleganckie, często osadzone w solidnych oprawach. Takie globusy mogą być piękną ozdobą wnętrza, zarówno w prywatnych domach, jak i w biurach czy instytucjach. Ich imponujący wygląd i dokładność odwzorowania mapy przyciągają uwagę i dodają wyrafinowanego charakteru. NIektóre, ustawione przykładowo w sypialni, pozwalają snuć fantazje o podróżach.

Dla tych, którzy interesują się geografią i podróżami, są również globusy wyposażone w przyrządy geograficzne i kartograficzne, takie jak kompas czy cyrkiel. To narzędzia ułatwiające orientację na mapie i zrozumienie różnych aspektów geografii.

W dobie nowoczesnych technologii, powstały również nowoczesne globusy na stojaku, często wyposażone w oświetlenie LED. Dzięki temu globusy nie tylko służą jako źródło informacji geograficznych, ale również stanowią atrakcyjny element dekoracyjny, który może rozświetlić pomieszczenie efektownym światłem. Jednak nie tylko globusy są oryginalnym sposobem rozświeltlena przestrzeni, atrakcyjne lampy to podstawa aranżacji wielu wnętrz.

Dla osób poszukujących czegoś naprawdę wyjątkowego, istnieją globusy wykonane z ekskluzywnych materiałów, takich jak drewno, metal czy kamienie szlachetne. Te unikatowe globusy są często wykonuje się ręcznie i stanowią nie tylko narzędzie do nauki, ale także dzieło sztuki, które przyciąga uwagę swoją precyzją i wyrafinowanym wykonaniem. Takie globusy to prawdziwa inwestycja, podobnie jak drogie zegarki czy kruszec.

Różnica pomiędzy modelem – globusem – a budową planety

Globus, jako trójwymiarowe odwzorowanie planety Ziemi, jest przydatnym narzędziem do przedstawiania układu geograficznego, jednak istnieją pewne istotne różnice między modelem globusa a prawdziwą budową Ziemi. Te różnice wynikają z konieczności dokonania pewnych uproszczeń oraz ze specyfiki przekształcania trójwymiarowej powierzchni na dwuwymiarową mapę.

Jedną z głównych różnic jest problem mapowania powierzchni trójwymiarowej kuli na płaską mapę. To, co w rzeczywistości stanowi zakrzywioną powierzchnię Ziemi, na płaskiej mapie zostaje przekształcone, co prowadzi do zniekształceń. Są to tzw. zniekształcenia kartograficzne, które powodują, że na mapie niektóre obszary zostają rozciągnięte lub skurczone, a kształty i proporcje kontynentów są zmienione.

Inna różnica wynika z faktu, że na globusie trudno oddać drobne szczegóły geograficzne, jak np. bieżące granice państw czy zmiany topograficzne terenu. Globusy muszą uwzględniają pewną ogólną skalę, co oznacza, że niektóre detale mogą być pominięte lub uproszczone.

Dodatkowo, trudno jest odwzorować na globusie niestałą atmosferę, zmienne warunki pogodowe czy ruchy tektoniczne, które wpływają na zmiany w krajobrazie Ziemi.

Nawiasem mówiąc, nawet na płaskich mapach, które są stosowane powszechnie, występują zniekształcenia. Istnieją różne projekcje kartograficzne, które starają się minimalizować te zniekształcenia w zależności od celu i obszaru mapowania.

Najciekawsze globusy świata

Współczesna technologia i twórczość doprowadziły do powstania wielu niesamowitych globusów, które są zarówno dziełami sztuki, jak i zaawansowanymi narzędziami edukacyjnymi. Oto kilka z najciekawszych i najsłynniejszych globusów współczesnych:

• Bellerby & Co. Globes: Firma Bellerby & Co. z Londynu specjalizuje się w tworzeniu ręcznie wykonanych globusów, które są jednocześnie dziełami sztuki i dokładnymi mapami. Globusy te wykonuje się na zamówienie, a każdy z nich jest unikalny. Tworzone są precyzyjnie i misternie, z ręcznie malowanego papieru naklejanego na obręcze z drewna lub metalu. Tego typu globusy są idealnym prezentem na specjalne okazje, szczególnie gdy chcemy podkreślić kogoś prestiż czy pozycję lub wyrazić swój szacunek.
• MOVA Globes: MOVA to firma znana ze swoich ruchomych globusów, które obracają się dzięki energii słonecznej i magnetycznej. Te niezwykłe globusy mają powierzchnię z trójwymiarowym nadrukiem, dzięki czemu wydają się realistycznie oddać wygląd Ziemi.
• Franklin Mint Heirloom Globes: Franklin Mint tworzy luksusowe globusy, które łączą wysoką jakość z estetyką. Wiele z nich jest wykonanych ze złota, srebra i innych drogocennych materiałów. Globusy te są często ograniczonymi edycjami kolekcjonerskimi. Podobne globusy można znaleźć i w innych miejscach. Pięknie wykonane, prestiżowe, globusy dekoracyjne stają się idealną ozdobą na biurko.
• Gemstone Globes: Część luksusowych globusów wykonuje się z prawdziwych kamieni, takich jak marmur, onyks czy malachit. Te unikalne globusy łączą w sobie kartografię z rzadkimi i pięknymi materiałami.

Współczesne globusy dekoracyjne łączą w sobie zaawansowaną technologię, rękodzielniczy warsztat oraz kreatywność artystyczną. Są one zarówno przedmiotami edukacyjnymi, jak i ozdobami, które przyciągają uwagę swoją estetyką i niezwykłością wykonania.