Czy jest jeszcze miejsce na lalki z porcelany?

Pierwsze lalki z porcelany to dzieła sztuki, które powstały w XIX w. oraz do czasów dzisiejszych stanowią cenne arcydzieła dla kolekcjonerów. Najbardziej wartościowe to wyroby markowych manufaktur, tworzące niepowtarzalne działa na wzór ludzkiego piękna, uwieńczane jedną z najbardziej drogocennych ceramik jakim jest porcelana, dawniej stanowiły nie tylko obyczajowy element zabawy ale dokładne odwzorowanie trendów danej epoki. Miniatury postaci znane są od starożytności, jednak ich funkcje bywają różne. Odzwierciedlają potrzeby duchowe i kulturowe w obrazowaniu sił wyższych, człowieczych, pełnią funkcje rozrywkowe, ozdobne i edukacyjne.

Lalki stanowią ponadczasowy element twórczości człowieka oraz model aktualnych aspiracji społeczeństwa i jego konwenansów, spełniając potrzeby estetyczne, emocjonalne, psychologiczne i towarzyskie. Porcelanowe wytwory to prestiżowe arcydzieła, doceniane przez pasjonatów, hobbystów, artystów, estetów, inwestorów i lalkarzy. Wraz z rozwojem technologii dla części społeczeństwa, porcelanowe lalki przestają być popularne. Z drugiej strony rękodzieła nabierają na wartości, a osoby zafascynowane niepowtarzalnością tych lalek, twierdzą że jest to nieożywiona materia z duszą, zamkniętą w porcelanie. Dla niektórych posiadaczy są członkami ich rodzin, przekazywane od pokoleń. A dzisiaj są idealnym pomysłem na prezent.

Historia lalek

W starożytności pełniły funkcję kultową, w czasach chrześcijaństwa przedstawiając Jezusa z Maryją i świętymi, a w XVI w pojawiły się świeckie lalki. Pierwsze lalki wykonywane były z tkanin i drewna, mniej więcej 1800 r. zaczęto dodawać wosku i dzięki temu uzyskiwano bardziej naturalny wygląd. Jak wiadomo jest to tworzywo wrażliwe na ciepło więc z czasem zastąpiono go masą papierową, natomiast porcelanę zaczęto wykorzystywać około 1830 roku.

Lalka, jako jedna z najstarszych zabawek pojawiała się w wielu rolach i przedstawiając człowieka pełniła różne funkcje: jako zabawka dla dziecka, narzędzie czarowania, amulet, fetysz, bibelot, zdobiący mieszczańskie salony, a także modelka reprezentacyjna i manekin w teatrze mody. Od ok 1900 roku do lat 50-tych XX w. używano do produkcji lalek celuloid, a z czasem zastąpiono go winylem i plastikiem z którego wykonano słynną Barbie. Twórcą pierwszej lalki Barbie była Ruth Harzdler. N rynku polskim pojawiła się 30 lat później, w latach 80-tych, w sklepach typu Pewex.

Lalki z porcelany produkowane ręcznie w małych seriach były sygnowane znakiem firmowym lub nazwiskiem producenta. Najbardziej znany niemiecki wytwórca lalek porcelanowych, podróżował po całej Europie, po czym osiadł i kupił fabrykę zabawek w Sonnebergu (Tyryngia) oraz fabrykę porcelany w 1885 r. Pierwsza sygnatura z kotwicą została zarejestrowana w roku 1893 (kotwica i litery AM w kółku). Sygnatura z literą W oznaczała główkę lalki wyprodukowaną specjalnie dla Louisa Wolfe’a, firmy z siedzibą w Sonnebergu i oddziałami w Bostonie i Nowym Jorku, która dystrybuowała niemieckie i amerykańskie lalki na terenie U.S.A. W roku 1910 została zarejestrowana sygnatura ze stylizowaną kotwicą, połączoną z literami AM, a około roku 1920 r, sygnatura z bardziej formalną kotwicą i literami AM po jej obu stronach lub u góry.

Kolekcje lalek z porcelany

W dzisiejszych czasach lalki z porcelany stanowią ikonę minionych czasów, jednak wciąż posiadają grono wiernych fanów oraz nie tracą na wartościach estetycznych i kolekcjonerskich, jako prestiżowe dzieła sztuki. Przez lata lalki dorobiły się grona zagorzałych zwolenników, którzy są w stanie zapłacić za nie kwoty rzędu nawet kilku tysięcy dolarów. Ich piękno to nie jedyna motywacja do zakupu, gdyż ich ceny później skaczą nawet dziesięciokrotnie, a lalki są po prostu wyjątkowo dobrą lokatą kapitału.

Jednymi z najbardziej pożądanymi i najdroższymi na świecie są lalki Zawieruszyński. Dosyć niedawno odnotowano rekord sprzedaży jednej z nich w Moskwie za 35 000 dolarów. Lalki małżeństwa Zawieruszyńskich stały się formą inwestycji, chociaż nowe modele trudno jest dostać, to jest to na pewno dobra inwestycja na lata. Zakup lalek z porcelany zalicza się do tego samego grona, co inwestycje w whisky, stare samochody, czy plansze komiksowe. Lalki są wyrabiane w Minnesocie ich historia zaczęła się w Stalowej Woli. Zawieruszyńcy to marka z tradycjami, która jest nadzorowana pieczołowicie i własnoręcznie wykonana przez małżeństwo.

Henryka oraz Zofię, którzy rzeźbią i szyją ubranka dla swoich lalek. Imiona wymyślają wspólnie tj. Natalia, Anulka, Celestyna, Apolonia. Oprócz porcelany Natalie Apolonie są wykonywane z innych tworzyw, jak drewno , czy PCV. Ich wyroby zdobyły już ponad 100 nagród i można je odnaleźć w każdym zakątku świata. Konkurencja jest bardzo duża, tego typu lalki robią firmy głównie z Europy: Niemiec, Anglii, Włoch, czy Hiszpanii. Poza USA są to największe rynki, a ostatnio nabierają na wadze kolekcjonerzy z Rosji. Część z nich to fascynaci porcelanowych lal, często gwiazdy z Hollywood lub inwestorzy.

Rynek się rozwarstwia, pojawiają się różne mody, trendy i nowości, a marka “Zawieruszyński” wybiła się w latach 90. na fali popularności produktów z Europy Wschodniej, mimo że od podstaw powstawały w USA. Obecnie pojawiają się tanie lalki z Chin oraz podróbki dla ludzi o mniejszych zasobach portfeli jednak posiadających chęć posiadania wyjątkowej lalki. Globalny rekord ceny za porcelanową lalkę to ponad 6 milionów, jest nią 200 letnią lalka, mechanicznego “Ptasznika”, potrafiącą nawet grać na flecie.

Kanony mody

Moda zawsze stanowiła element kultury najbardziej zbliżony do obyczajów, manekiny oraz lalki stały się, także jej wiernym odzwierciedleniem. Zaczęto dbać o elegancki strój dla lalki, często bardzo wykwintny, odpowiadający panującym trendom. Ubiór lalki stanowił wręcz model, pokazujący jaka aktualnie panowała moda, suknie i wzory są dokładnie odwzorowane według trendów danej epoki.

Ogromna rola lalek w modzie została przyjęta ze względu na brak zawodu modelki. Dawniej stroje były prezentowane nie na żywych ludziach ale właśnie na lalkach, które stały się nieodłączną część świata mody. Początki jej rozwoju to wiek XIV, gdy za pośrednictwem lalek zaczęto przekazywać wiadomości o modnych ubiorach i fryzurach. Lalki stanowiły odpowiednik dzisiejszych żurnali, zamiast zabawkową, pełniły funkcję pomocniczą w rozpowszechnianiu informacji na temat zmian w modzie, pełniły zarazem rolę modelek i trójwymiarowych żurnalowych plansz.

W późniejszych wiekach lalki modelki zaczęto nazywać “pandorami”. W anglojęzycznej literaturze historii ubioru tego rodzaju lalki określane są najczęściej terminem fashion dolls, w niemieckiej i francuskiej odpowiednio: modepuppen i les poupées de mode. Mimo sprzeciwów niektórych polonistów określenie „lalki modowe” stało się powszechne wśród kolekcjonerów i przyjęte w potocznym języku. Do fashion dolls zaliczane są nie tylko dawne „pandory”, ale także dziewiętnastowieczne porcelanowe lalki w modnych kreacjach oraz najnowsze wcielenie lalki modelki czyli Barbie.

Porcelanowe piękno

Porcelana uznawana za jeden z najbardziej szlachetnych materiałów datuje swój początek w VII wieku w Chinach. Naczynia, wazony i figurki tworzono z tzw. „piaskowej porcelany”. Z Chin porcelana została przywieziona do Japonii, gdzie w ceramicznych filiżankach podawano tradycyjną herbatą. Sto lat później wyroby z glinki kaolinowej połączonej z kwarcem i skaleniem zostały przywiezione przez kupców do Europy.

Zostało udokumentowane, że kraj odniósł sukces w produkcji porcelany po raz pierwszy w roku 620, a małe grono producentów utrzymywało skład cenionych towarów i sposób produkcji porcelany w sekrecie. Dopiero w 1708 roku Ehrenfried Walther von Tschirnhaus wyprodukował w 1709 roku oficjalnie ogłosił wynalezienie europejskiej porcelany. W Miśni powstała pierwsza fabryka białej porcelany, gdzie znany niemiecki artysta Horold zdobił porcelanowe wyroby miśnieńskimi farbami.

Sztuka dekorowania porcelany tak się rozwinęła, że z czasem oprócz funkcji praktycznej, zaczęła pełnić również funkcję dekoracyjną. Największy rozkwit porcelany w Europie przypada na wiek XVIII co zawdzięcza królewskim i książęcym patronatom.

Nazywana białym złotem, porcelana stała się produktem ekskluzywnym. Była tak drogocenna, że jeden porcelanowy bibelot miał wartość wioski. Wierzono, że posiada magiczne właściwości, na przykład, że stworzone z niej naczynia rozbijały się, kiedy napełniono ją trucizną. Monarchowie i burżuje chcąc, ustrzec się przed śmiercią, zabiegali więc o porcelanowe dzbany i kielichy.

Dzisiaj porcelanę zdobi się zarówno ręcznie, jak i maszynowo. Wyroby dekorowane przy pomocy lasera są bardziej dostępne i tańsze, a na rynku dostępne są różnorodne zestawy z białej ceramiki i pojedyncze porcelanowe bibeloty. Z powstałego setki lat temu tworzywa robi się zastawy obiadowe i kawowe, figurki, wazony, szkatułki, lalki i biżuterię.

Technologia vs porcelana

Poza ważną rolą lalki jako modela, dawniej odgrywała stały element wystroju domu oraz towarzystwa, bo bawiły się nią dziewczyny i panny aż do zamążpójścia, bez względu na to, w jakim wieku wychodziła za mąż. W momencie zamążpójścia oddawano ją komuś z najbliższej rodziny lub przechowywano. Stanowiło to pewną ceremonię przejścia z okresu dzieciństwa i zabawy do okresu dojrzałego.

Zmiany cywilizacyjne i kulturowe przeniknęły także do świata lalek, coraz rzadziej można spotkać małą dziewczynkę spacerującą po ulicy z wózkiem dla lalek lub podobne do zwykłych ludzi, bardziej do filmowych ideałów, idoli. Nawet forma zabawy zmienia się w cyfrowy i wirtualny. W dobie rozwoju technologicznego lalki zastąpiono robotami, które mogą wypełniać obowiązki domowe, obronne, a nawet partnerskie lub matrymonialne. Moda została zdominowana przez ludzi lub hologramy, a w sferze domowej zdarza się, że ludzi zastępują lalki roboty.

Miniatury dziecięce do złudzenia natomiast przypominają żywe postacie wyposażone w funkcje życiowe. W erze robotyzacji i cyfryzacji, technologia stała się nieodłącznym elementem każdego aspektu cywilizacji, nie ominęła więc świata lalek. Porcelana zostaje zastąpiona do złudzenia przypominającą ludzką skórę tworzywem, a dusza arcydzieła lalki, sztuczną inteligencją potrafiącą, wykonać każdą zaprogramowaną czynność. Świat nie ubłagalnie zmierza w nowym kierunku, a produkcja lalek jest temu podporządkowana, jednak biorąc pod uwagę ludzką potrzebę piękna, lalki z porcelany zawsze znajdą swoich miłośników, którzy docenią ich estetyczną, niestarzejącą się duszę.